Potrzeby obronne Płocka i subregionu płockiego
Powiat Płocki oraz Płock funkcjonujący w myśl prawa administracyjnego na zasadach przysługujących powiatowi, w układzie Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS), nie stanowi jako jednostka nawet podregionu. Jednak na potrzeby niniejszego artykułu, właśnie taką charakterystykę przyjęto, jako uwzględniającą dane statystyczne, całkiem dużego i w miarę samodzielnego administracyjno-społeczno-gospodarczego systemu funkcjonującego w większym otoczeniu.
W obecnej sytuacji politycznej, w której konflikt zbrojny stał się obecny w dyskusji, ale co gorsze możliwym stanem przyszłości, a wynikające z tego obawy, towarzyszą naszemu społeczeństwu permanentnie, ocena potrzeb i zdolności obronnych regionu nie jest pozbawiona sensu.
Powiat Płocki ze swoimi 109 tys. mieszkańców (średnio około 61 na km2) oraz 1 796 tys. km oraz Płock z liczbą mieszkańców ponad 111 tys. i 88 km2, jest częścią Niziny Mazowieckiej stanowiącej powierzchnię rozległą i płaską, przecinaną jedynie siecią rzek.
W istocie stanowi to łatwy teren do przemieszczania się wojsk oraz prowadzenia różnych działań taktycznych. Gleby zaliczane są w większości do mało urodzajnych. Na przeważającym obszarze występują bielice rozwinięte na piaskach, glinach oraz osadach zastoiskowych. Dlatego też większość upraw stanowią różnego rodzaju zboża, sporadycznie buraki cukrowe i rzepak. Co wbrew pozorom stanowiło zawsze argument przemawiający za tym, że nasz region był traktowany jako spichlerz dostarczający surowca (mąki) zarówno dla ludności jak i dla wojska. Obszar odznacza się jednym z najmniejszych w kraju wskaźników lesistości, który wynosi niewiele ponad 23 %. Ich struktura jest różnorodna z dominacją lasów sosnowych. Regin usytuowany jest w dorzeczu Wisły, od strony wschodniej w kolejności znajduje się Wkra, Orzyc i Narew. Stanowiące naturalne bufory na drodze ze wschodu. Wisła może być szlakiem żeglugowym i spławnym (chociaż z pewnością wymagającą szeregu prac hydroregulacyjnych, zwłaszcza pogłębiania). Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności na 1 km2 wynosi odpowiednio dla Powiatu Płockiego 5,9 dcm3, dla Płocka 391,4 dcm3.
Podmiotów tzw. gospodarki narodowej jest nie mało. W całym podregionie płockim ponad 30 tys. z czego 28 tys. stanowią podmioty prywatne. Głównym i jednocześnie największym przedsiębiorstwem, stanowiącymi jednocześnie element kluczowej infrastruktury i obiekt szczególnie ważny dla bezpieczeństwa i obronności państwa jest koncern i zakład Orlen S.A. Innym odpowiedzialnym za sieć transportu i magazynowania paliw jest PERN S.A. Stanowią one dwa podmioty o fundamentalnym znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego i dostaw paliw, w tym dla Sił Zbrojnych. Zakład petrochemiczny w związku ze specyfiką produkcji, stanowi jednocześnie zakład o dużym ryzyku pożarowym i ryzyku poważnej awarii. Kolejnym ważnym zakładem jest Centromost Stocznia Rzeczna w Płocku, dysponujący potencjałem do produkcji statków oraz pojazdów lub elementów konstrukcji stalowych, zawiadujący również portem w Radziwiu. CNH Industrial Polska Sp. z o.o. zajmuje się produkcją maszyn i pojazdów, w tym z możliwością przestawienia produkcji na pojazdy specjalne lub wojskowe. Nie należy też pominąć Mostostalu Płock S.A., Enarga Obrót i Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa. Z punktu widzenia Płocka i społeczeństwa, na stałe lub czasowo przebywającego na terenie miasta, ważne są również Wodociągi Płockie Sp. z o.o. będących dostawcą wody (użytkowej i pitnej) oraz Zakładzie Usług Miejskich „Muniserwis” i Komunikacji Miejskiej – Płock Sp. z o.o. posiadającej duży tabor samochodowy, którego można użyć do masowej ewakuacji I lub II stopnia.
Sam Płock jest istotnym punktem transportowo-komunikacyjnym. Funkcja ta wynika z faktu obecności dwóch mostów: kolejowo-drogowego im. Legionów Marszałka Piłsudskiego łączącego centrum i śródmieście Płocka z Radziwiem oraz Mostu im. Solidarności. Oba stanowiące element układu komunikacyjnego dróg krajowych – DK 60 i DK 62. Mosty te dzięki swojej konstrukcji, w tym nośności kilkuset ton, pozwalają na przemieszczanie się w sposób ciągły kolumny samochodów ciężarowych oraz pojazdów wojskowych, w tym czołgów. Siedmiometrowa szerokość jezdni pozwala na przebywanie na mostach odpowiednio około 2 i 4 tys. ludzi, co pozwala na przemieszczanie się kilkunastu tysięcy osób na godzinę.
Powiat Płocki przecina sieć dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych. Główne drogi krajowe przebiegają z północnego zachodu/wschodu na południowy wschód/zachód łącząc się z autostradami północ – południe A1 i wschód – zachód A2. Obie leżące po lewej stronie Wisły na zachód, co ma niebagatelne znaczenie biorąc pod uwagę ewentualne kierunki prowadzonych działań, koniczność zapewnienia dostaw lub przeprowadzenia masowej ewakuacji.
Niestety podregion płocki posiada tylko jedną linię kolejową – nr 33 z transportem towarowym i osobowym o jednym o torze. Linia przebiega od Sierpca do węzła w Kutnie. Jest to stan znacząco nieadekwatny do regionu, ilości ludności oraz skali i rodzaju prowadzonej działalności. Głównym towarem transportowanym drogą kolejową są paliwa płynne i stałe.
Istnieje szereg innych ważnych obszarów zasługujących na obronę. Są nimi m.in. architektura zwłaszcza mieszkaniowa oraz zabytkowa lub usługi i towary szczególnie ważne dla ludzi np. żywność, leki, środki czystości, paliwa. Nie mniej ważne, a w dobie kryzysu szczególnie ważne są: dostępność i sprawność opieki zdrowotnej czy pomocy społecznej.
Dla przykładu ilość łóżek szpitalnych w Powiecie Płockim na jednego mieszkańca wynosi – 0 (na terenie powiatu nie ma żadnych szpitali). Dla mieszkańca Płocka 88 łóżek. Oczywiście są to dane statystyczne a nie realne możliwości płockich szpitali. Odpowiednio jeden podmiot opieki ambulatoryjne w powiecie przypada na 2096 mieszkańców, w Płocku na 1333.
Podsumowując tą krótką analizę, wypada wspomnieć o danych demograficznych. Niezmiernie istotnej kwestii biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia pomocy osobom starszym (często ociężałym) lub dzieciom oraz możliwości realizacji świadczeń osobistych na rzecz obrony. I tak w Powiecie Płockim mamy ponad 17 tys. osób w wieku 0-14 lat, ponad 76 tys. osób w wieku 15-64 lata oraz ponad 17 tys. w wieku 65 lat i powyżej.
W Płocku dane te są zbliżone i stanowią odpowiednio ponad 17 tys. dla pierwszej grupy wiekowej, blisko 80 tys. 15-64 i 23,5 tys. osób w wieku 65 plus.
Mając na uwadze powyższe należy uznać, że obrona Płocka i podregionu płockiego jest jednym z kluczowych zadań państwa w czasie kryzysu i wojny. Zarówno ze względu na potrzebę obrony ludności, obronę przemysłu i usług, jak też obronę jednego z głównych szlaków komunikacyjnych oraz ewentualnej linii obrony lub wyjścia wojsk (co z resztą miało już kilka razy miejsce w przeszłości).
Kilka słów o strukturze Sił Zbrojnych i szacunkowych potrzebach obronnych omawianego terenu. Podstawowym związkiem taktycznym w Wojskach Lądowych SZ RP, bo to głównie ich zadaniem będzie realizacja obrony, jest dywizja. W jej skład wchodzą oddziały, pułki i brygady.
Odziały wchodzą w skład wyższych związków organizacyjnych (Związków Taktycznych lub Związków Operacyjnych, czasami Zgrupowań Zadaniowych). W skład dywizji zmechanizowanej wchodzą: dowództwo i sztab, batalion dowodzenia, dwie brygady zmechanizowane, brygada kawalerii pancernej, pułk artylerii i pułk przeciwlotniczy. Brygada zmechanizowana i brygada kawalerii pancernej jako oddział ogólnowojskowy przeznaczona jest do prowadzenia wszystkich rodzajów działań taktycznych. Wojska Lądowe w Polsce składają się obecnie z czterech związków taktycznych (za: Defance24): 11 Dywizji Kawalerii Pancernej w Żaganiu; 12 Dywizji Zmechanizowanej w Szczecinie; 16 Dywizji Zmechanizowanej Olsztynie: 18 Dywizji Zmechanizowanej w Siedlcach oraz dwóch planowanych do rozwinięcia nowych: 1 Dywizji Zmechanizowanej w Ciechanowie i 8 Dywizji Zmechanizowanej w Kielcach.
Wojska Lądowe oprócz wymienionych dywizji mają szereg innych mniejszych, ale równie ważnych jednostek. W naszym regionie działają m.in. 25 Brygada Kawalerii Powietrznej w Tomaszowie Mazowieckim i Pułk Saperów w Nowym Dworze Mazowieckim. Nie należy zapomnieć o 6 i 5 Mazowieckiej Brygadzie Wojsk Obrony Terytorialnej (każda etatowo z około 1800 – 2500 żołnierzy), w tym 641 kompanii lekkiej piechoty stacjonującej w Płocku.
Oczywiście aktualnie istniejące plany operacyjne z pewnością uwzględniają nasz region, ale z wiadomych względów nie są te informacje dostępny dla ogółu. Dla przykładu sama obrona mostów to rozbudowany system, w skład którego wchodzić powinny wojska zmechanizowane/pancerne/piechota lekka (co najmniej kompania), artyleria w tym OPL, inżynieryjne.
dr Wojciech Wasilewski
Towarzystwo Wiedzy Obronnej
Towarzystwo Naukowe Płockie