Wiosna nadchodzi – uważajmy

Wiosna, czas budzenia się przyrody do życia, miłosnych uniesień, nowych nadziei, przypływu energii, kolejnych perspektyw oraz … zagrożeń. Całym rokiem możemy być bardziej lub mniej doświadczani różnego typu niebezpieczeństwami. Specyfika wiosny z jej przejściem z pory zimowej na letnią, determinuje charakterystyczne tylko dla niej zjawiska, oczywiście w pewnych okolicznościach. Zjawiska te z kolei mogą mieć różnego typu i skali wpływ na nasze bezpieczeństwo. Oczywiście sam okres wiosenny nie musi, chociaż jak wskazuje się dalej może, stanowić jako taki powód niepokoju. Zagrożenia mogą mieć swoje źródła w przyrodzie lub człowieku. Często współistnienie uwarunkowań środowiskowych i działalności człowieka może determinować zaistnienie niepożądanych zjawisk.

Baza danych zdarzeń o charakterze katastroficznym, EM-DATA (Emergency Events Database) prowadzona przez Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED) w Szkole Zdrowia Publicznego Université catholique de Louvain, zawiera podstawowe dane na temat występowania i skutków ponad 17 000 katastrof na świecie od 1900 r. do chwili obecnej. Pokazuje to, że nasze otocznie nie jest stabilne a środowisko, w tym przyrodnicze niebezpieczne.

Z raportu Global Risks 2024 Światowego Forum Ekonomicznego wynika, że zagrożenia środowiskowe nadal dominują w krajobrazie ryzyka we wszystkich ramach czasowych. Dwie trzecie światowych ekspertów (z ponad 1 400 światowych ekspertów ds. ryzyka decydentów i liderów branżowych) obawia się ekstremalnych zjawisk pogodowych w kolejnych latach. Gros z tych zagrożeń co do formy, pojawia się właśnie w okresie wiosny. Ekstremalne zjawiska pogodowe, krytyczne zmiany w „systemach ziemskich”, utrata różnorodności biologicznej i załamanie ekosystemów, niedobory zasobów naturalnych i zanieczyszczenie środowiska stanowią pięć z 10 najpoważniejszych zagrożeń, z którymi przyjdzie nam się zmierzyć w ciągu następnej dekady.

Wracając do nadchodzącej wiosny i mogących wyniknąć w jej trakcie zdarzeń o potencjale ryzyka. Z punktu widzenie zjawisk pogodowych oraz ich związku z geo, atmo, hutro i bio– sferami oraz w okresie wiosny możemy mieć do czynienia:

• ze zmiennymi warunków pogodowych zarówno w przedziale stałym, dobowym, jak
  i nagłym tj. różnicami temperatur połączonym z opadami (stałymi, średnio lub krótkotrwałymi), co w konsekwencji grozi: niebezpieczeństwem w komunikacji, zarówno tej drogowej, kolejowej i lotniczej, jak również komunikacji informacyjnej („zerwane” trakcje, sieci i linie energetyczne lub informatyczne) oraz stratami
  w rolnictwie i ogrodnictwie, a nawet hodowli (np. pszczół);
• z powodziami i podtopieniami (w okresie wczesnej wiosny również zatorowymi, roztopowymi) pomimo, że okres wiosenny nie jest w Polsce zaliczany do czasu intensywnych opadów, ich efektem może być: negatywne odziaływanie na plantacje rolne i ogrodowe (gnicie, zakażenie, wymycie itd.), niszczenie infrastruktury, zanieczyszczanie wód i gleby (spowodowane przepływem wód skażonych);
• z suszą wynikająca bądź co bądź z niewielkich opadów deszczu lub śniegu w okresie wiosny, a jednocześnie braku śniegu, lodu lub zmarzlin, a w konsekwencji niskiego poziomu wód gruntowych i powierzchniowych, skutkujące brakiem dostatecznego nawodnienia upraw (i ich zmniejszeniem, pogorszeniem jakości lub utratą) oraz ryzykiem braku wód użytkowych (w tym do celów gospodarczych, bytowych lub przemysłowych);
• z pożarami spowodowanymi wypalaniem łąk, oddziałowującymi negatywnie nie tylko na biosferę ale jednocześnie powodującymi ryzyko przeniesienia się pożaru w różnych kierunkach i może eskalować;
• z wzrostem aktywności budzącej się do życia fauny, nie tylko zwierzyny dzikiej, ale również gatunków określanych jako szkodników (głównie bezkręgowców/owadów), co z kolei może powodować różnego typu zagrożenia np. poszukiwanie nowych żerowisk, a to następnie ryzyko niszczenia planacji lub hodowli zwierząt gospodarskich, a „wysyp” insektów (przy ciepłej zimie). To przecież ryzyko niszczenia upraw i plonów w ich okresie wegetatywnym i późniejszym dojrzewaniu.

Wybrany katalog zagrożeń wynika ze zmian, jakie będą zachodziły w okresie przejścia z okresu zimy w okres wiosenny i występujących w tym czasie zjawisk pogodowych, w konsekwencji potencjalnych zagrożeń w przestrzeni przyrodniczej, architektonicznej, energetycznej i społecznej. Oczywiście z okresem wiosennym, z jego specyfiką wynikającą ze zmiany klimatu na cieplejszy, pośrednio wiążą się inne zjawiska np. w sferze społecznej. Spowodowane jest to większą aktywnością prywatną i publiczną. Wiosna determinuje do podejmowania szeregu prac, w tym remontowo-budowlanych, a w związku z tym liniowego wzrostu ryzyka wypadków. Wiosna zachęca do reaktywacji turystyki (w tym górskiej), imprez plenerowych oraz działalności o charakterze rozrywkowym i restauracyjnym. Istnieją badania wskazujące na powiązania tzw. ładnej pogody i wysokich temperatur z wzrostem ilość zdarzeń o charakterze przestępczym (m.in. ilość rozbojów).

Reasumując można powiedzieć, że okres wiosny to czas wzrostu witalności, aktywności, energii, inicjatywy, ale jednocześnie specyficznych dla tego okresu zjawisk i zagrożeń. Czy i jak możemy się przygotować, jak zabezpieczyć, w jaki sposób reagować? Nie wszystkiemu można zapobiec, nie zmienimy klimatu, układów barycznych czy sieci wód. Nie jesteśmy w stanie zmienić lub przebudować infrastruktury. Możemy jednak podejmować szereg działań prewencyjnych i bezpośrednich, czego przykładem może być aktywność większości hodowców i plantatorów. Oczywiście jak w przypadku każdego rodzaju zagrożeń, podejmowanie wysiłku powinno obejmować jak najszerszy krąg adresatów, każdego z nas indywidulanie, organy władzy itd.

dr por Wojciech Wasilewski
Towarzystwo Wiedzy Obronnej
Towarzystwo Naukowe Płockie