Niezgodność interesów, czyli konflikt
Kojarzony z działaniami zbrojnymi, utożsamiany z walką, postrzegany przez pryzmat wojny – konflikt. Czym jest? Czy dotyczy jedynie stosunków społecznych w dużych grupach, czy również relacji miedzy dwoma osobami? Wreszcie, czy zjawisko to i proces, są takie same w (dużej, średniej, małej) grupie społecznej, jak i miedzy dwojgiem ludzi?
Zgodnie z definicją słownikową „konflikt to zetknięcie się niezgodności interesów, poglądu, antagonizm, kolizja postaw, spór, zatarg”. Według jednej z koncepcji naukowej, konflikt między grupami ludzi rodzi się z różnic grupowych interesów i przekonania, że realizacja celów jednej grupy wyklucza realizację dążeń drugiej strony. Rodzi się z różnic grupowych interesów, ale również z wiary w to, że realizacja celów jednej grupy wyklucza realizację dążeń drugiej strony [A. Golec]. Według Jana Szczepańskiego konflikt to „starcie wywołane rozbieżnościami postaw, celów, sposobów działania wobec konkretnego przedmiotu czy sytuacji”. Konflikt to przejaw zmagań, a nawet walki między ludźmi, których celem może być zarówno zdobycie określonej pozycji społecznej, władzy czy własności, jak i eliminacja zamierzeń przeciwnika [M. Kuśpit]. Morton Teutsch twierdzi, że „konflikt wybucha wtedy, gdy jest jakieś dobro, które nie może być w posiadaniu wszystkich, którzy doń pretendują”. Według Jonathan H. Turnera, źródłem konfliktu społecznego jest nierówny podział rzadkich dóbr społecznych. Jamesa A. F. Stoner i Charlesa Wankel uznają, że do głównych źródeł konfliktów można zaliczyć: konieczność dzielenia się ograniczonymi zasobami, różnice celów, różnice wartości lub poglądów. Część badaczy wskazuje na źródła konfliktów, wynikające z niezaspokojenia potrzeb psychologicznych człowieka – bezpieczeństwa, tożsamości, uznania i uczestnictwa.
Niektórzy przedstawiciele nauki dopuszczają pogląd, że konflikty stanowią bardzo naturalne zjawisko egzystencji człowieka, są wyrazem sprzeczności, niezgodności, odmienności. Różnice te wynikają z niepowtarzalności każdej jednostki, jej pragnienia do zachowania autonomii, indywidualności, tożsamości łączącej się z realizacją osobistych czy grupowych celów, oczekiwań i potrzeb. Według Thomasa Hobbesa życie ludzkie jest ciągłym dążeniem do zaspokojenia sowich potrzeb oraz zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Agnieszka Golec określa to w sposób następujący „Raz wywołany konflikt ma tendencję do utrzymywania się
i intensyfikacji raczej niż zanikania. Dzieje się tak, ponieważ zaangażowane jednostki postrzegają konflikt oraz inne grupy w konflikcie, w sposób, który prowadzi do rywalizacyjnych postaw i zachowań”.
Konflikt może być źródłem zaczerpnięcia argumentu do podjęcia walki między skonfliktowanymi stronami. Według Lewis Coser „Celem walki jest nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości, lecz także zneutralizowanie, ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwników”.
Wracając do postawionych na wstępie pytań z pewnością można uznać, że konflikt to nie tylko cecha lub element wojny. To również stan i proces występujący w każdej aktywności człowieka. To po prostu pewna sprzeczność, odmienność, odwrotność – polegająca lub wynikająca, z takiego lub innego działania, postawy, poglądu. Może się więc pojawić w relacjach na najniższym, podstawowym poziomie relacji międzyludzkich. Przecież również w nich mamy do czynienia z niezgodnością interesów, dążeń, sposobów działania wobec konkretnego przedmiotu, osoby lub sytuacji. To w każdej organizacji lub w związku budujemy swoją pozycję oraz granicę wolności i praw. Na co dzień ocieramy się z przejawem zmagań o dobra, które nie mogą być w posiadaniu wszystkich. Konflikt to przecież niezaspokojenie potrzeb psychologicznych człowieka – bezpieczeństwa, tożsamości, uznania i uczestnictwa.
Konflikt determinuje szereg zjawisk, nie zawsze pozytywnych, takich jak: zerwanie, osłabienie lub zmiana charakteru więzi międzyludzkich, obniżenie poczucia bezpieczeństwa jednostki, destabilizację funkcji rodziny, związku itp., agresję psychiczną i fizyczną, alienację, absencję, izolację, wrogości, niechęć, napięcia wewnętrzne, stygmatyzowanie, bunt ideowy itd. itp.
Konflikt i wynikające z niego skutki, mogą mieć charakter pozytywny: rywalizację pozytywną, konkurencyjność, różnorodność, mobilizację itp. Może on również spowodować wskazywane przykładowo zagrożenia. Od nas samych zależy, czy do konfliktu dojdzie, jakie podejmiemy w związku z tym działania, jaki przybierze on obraz i jakie skutki pociągnie. Biorąc pod uwagę to, że jest on stałym elementem współczesnego życia społecznego, a jednocześnie może pociągać za sobą negatywne konsekwencje, dotyczące naszego bezpieczeństwa, należy podejmować aktywność, w celu ich uniknięcia lub minimalizacji. Metod i środków tych jest dość dużo. Są to m.in. mediacje, negocjacje, wysłuchanie, współdziałanie i współpraca, edukacja, afirmacja, empatia itd.
dr ppor. Wojciech Wasilewski
Towarzystwo Wiedzy Obronnej
