Fake news. Dlaczego tak kuszą i jak się przed nimi bronić?

Każdego dnia w naszej przestrzeni jesteśmy zasypywani ogromną ilością informacji. Wielu z nas chciałaby być z tym co się dzieje na bieżąco, dlatego też na co dzień sięgamy do gazety, telewizji, radia a w szczególności do internetu. Według raportu IBRIS ponad 60% z nas szuka właśnie w sieci aktualnych wiadomości z kraju czy ze świata. Przestrzeń internetowa jest miejscem, z którego możemy czerpać ogrom informacji, jednak niesie to za sobą również zagrożenie jakim są m.in. fake newsy.

Na co warto zwrócić uwagę. aby zwiększyć szansę na znalezienie  wiarygodnej i rzetelnej informacji?

Na początek warto włączyć w sobie sceptycyzm, zwłaszcza kiedy informacje są kontrowersyjne, niepokojące czy stronnicze. Informacje potwierdzające nasze poglądy łatwiej nam z automatu przyjąć jako prawdę, natomiast te przeczące naszym poglądom łatwiej nam odrzucić. To naturalny mechanizm naszego mózgu, nie powinno nas to więc dziwić, jednak dobrze jest o tym wiedzieć i starać się nie wpadać w tę pułapkę. Koniec końców naszym celem powinno być pozyskanie prawdziwej informacji, a nie takiej, która wyłącznie odpowiada naszemu spojrzeniu na dane zjawisko. Dobre źródła nie powinny stosować chwytliwych nagłówków, nie powinny również używać języka nacechowanego pejoratywnie ani też mówić jakie emocje mają nam towarzyszyć podczas czytania danej informacji.

Sprawdźmy na jakiej stronie się znajdujemy. Czy jest to portal informacyjny? Kto jest autorem artykułu? Czy inne informacje na tej stronie wyglądają podobnie? Jaką tematyką zajmuje się dany portal? Czy na innych stronach internetowych znajdziemy podobną informację? Jeśli mamy wątpliwości, czy grafiki zawarte w artykule są prawdziwe, dobrym sposobem jest wyszukanie ich w zdjęciach Google.

Pamiętajmy, że im mniej wiemy tym łatwiej wprowadzić nas w błąd, dlatego jeśli nie znamy danego tematu warto być jeszcze bardziej ostrożnym niż zwykle. Szczególnym sceptycyzmem powinniśmy kierować się czytając komentarze i wpisy w social mediach, które nie są poparte żadnym źródłem. A  jeśli już mamy źródło, warto do niego zajrzeć, sprawdzić skąd pochodzą dane informacje Co również bardzo ważne a co niestety zdarza się nader często – nie czytajmy samych nagłówków.

Prosta sztuczka, jak zwiększyć jakość wyszukiwanych fraz

Na początku warto dodać filtr “site:edu” na końcu frazy np. “jakość powietrza site:edu”. Wyszukiwarka ograniczy się wtedy do stron z domeną “edu”, w związku z czym otrzymamy wyniki z placówek oświatowych, szkół, uczelni i innych instytucji naukowych.

Jeśli szukamy informacji globalnej i znamy język angielski warto również szukać informacji w tym języku. Niestety duża część dobrych źródeł nie jest dostępna w języku polskim.

Jednym z najlepszych źródeł  wiedzy są publiczne zasoby instytucji naukowych. Cechują się dużą wiarygodnością, pełną dostępnością a jednocześnie są całkowicie darmowe. Co równie istotne zawierają one odnośniki do badań, metaanaliz oraz innych prac naukowych.

5 zasad propagandy według Normana Daviesa

Norman Davies, brytyjsko-polski historyk mówi o 5 zasadach propagandy. Są to:

1. Zasada upraszczania: redukować wszelkie dane do prostej opozycji między „dobrem i złem”, „przyjacielem i wrogiem”.

2. Zasada zniekształcania: dyskredytować opozycję metodą grubego obsmarowywania i parodii.

3. Zasada transfuzji: manipulować wartościami przyjętymi przez ogół odbiorców, tak aby je wykorzystać do własnych celów.

4. Zasada jednomyślności: przedstawiać własny punkt widzenia tak, jak gdyby było to stanowisko jednomyślnie przyjęte przez wszystkich zdrowo myślących ludzi; jednostki, które wyrażają wątpliwości, nakłaniać do zmiany zdania przez odwoływanie się do wystąpień znanych osobistości, wywieranie presji społecznej i „zakażenie psychologiczne”.

5. Zasada orkiestracji: bez końca powtarzać te same przekazy, w różnych wariantach i kombinacjach.

Warto pamiętać o nich i zwracać uwagę, czy trafiając na różne informacje w internecie nie mamy z nimi czasem do czynienia.

Czy to szukając konkretnej informacji w internecie, czy natrafiając na jakąś przypadkiem warto na początku uzbroić się w sceptycyzm, następnie sprawdzić czy dane media nie stosują różnego rodzaju zabiegów, które mają nas do siebie przekonać. Warto także sprawdzić gdzie się znajdujemy i czy jest to strona godna zaufania. W dzisiejszych czasach również niebezpieczne mogą być różnego rodzaju grafiki czy materiały wideo stworzone przez technologię AI. Warto wtedy wyszukać daną grafikę w Google i sprawdzić, czy takie zdjęcia znajdują się również w innych miejscach. Nie zawsze jednak mamy możliwość jakkolwiek zbadać czy dany obraz jest autentyczny, toteż tym bardziej warto podchodzić do tego ostrożnie, zwłaszcza kiedy to co widzimy jest kontrowersyjne tudzież budzi w nas emocje. Na koniec pamiętajmy, że nawet znając sposoby manipulacji oraz funkcjonowania fake newsów nadal jesteśmy podatni na nie podatni i zawsze powinniśmy wychodzić z założenia że możemy być w błędzie.

Damian Fabiszewski