24 marca – Światowy Dzień Walki z Gruźlicą (Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Gruźlicy)

Światowy Dzień Gruźlicy obchodzony jest już od 41 lat i co roku przypada w dniu 24 marca. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zainicjowała to święto 24 marca 1982 roku, czyli w setną rocznicę przekazania opinii publicznej informacji o wyizolowaniu przez Roberta Kocha prątka gruźlicy. Od tego czasu wiele organizacji przeprowadza w tym dniu społeczne działania informacyjne, organizowane są konferencje naukowe. Działania te mają na celu edukowanie społeczeństwa w zakresie wiedzy o samej chorobie, sposobach jej zapobiegania. Coroczne obchody organizowane są pod danym hasłem. Hasło tegorocznego Światowego Dnia Gruźlicy to „Yes! We can end TB – Tak! Możemy zwalczyć gruźlicę”.

Gruźlica (TB) jest chorobą wywołaną przez bakterie zwane mycobacterium tuberculosis. Najczęściej bakterie atakują płuca (gruźlica płuc), ale mogą też zaatakować inne części ciała, np. nerkę, kręgosłup, mózg (gruźlica pozapłucna). Gruźlica nieleczona prawidłowo może być śmiertelna. TB rozprzestrzenia się drogą kropelkową od jednej osoby do drugiej. Bakterie znajdują się w powietrzu wydychanym przez osobę chorą na gruźlicę podczas gdy kaszle, kicha, mówi lub śpiewa. Ludzie znajdujący się w pobliżu i oddychając tym samym powietrzem mogą ulec zakażeniu. Jednak nie każda osoba zakażona prątkiem gruźlicy zachoruje. 90% osób zakażonych ma tzw. latentne zakażenie prątkiem gruźlicy. Osoby te nie czują się chore, nie mają żadnych objawów i nie zakażają innych ludzi. Jeśli układ odpornościowy nie jest w stanie zatrzymać rozwoju prątków gruźlicy, bakterie mnożą się w organizmie i powodują gruźlicę. Niektórzy ludzie zachorują na gruźlicę wkrótce po zakażeniu (w ciągu kilku tygodni), a inni mogą zachorować wiele lat po zakażeniu, gdy odpowiedź ich układu immunologicznego staje się słabsza.

• Objawy choroby zależą od miejsca namnażania się prątków gruźlicy. Główne objawy gruźlicy płuc to:
  kaszel, który trwa 3 tygodni lub dłużej;
• ból w klatce piersiowej;
• odkrztuszanie krwi lub plwociny.

Inne objawy gruźlicy to:

• osłabienie lub zmęczenie
• utrata masy ciała
• brak apetytu
• dreszcze
• gorączka
• pocenie się w nocy

Jakie badania pozwalają wykryć zakażenia TB?

Próba tuberkulinowa

Próba tuberkulinowa polega na śródskórnym wstrzyknięciu w środkową część przedramienia 2 jednostek tuberkuliny (PPD). U osób uczulonych na antygeny (zakażonych prątkiem gruźlicy) w miejscu wstrzyknięcia tuberkuliny, powstaje naciek komórkowy. Im większa jest średnica nacieku powstałego po wstrzyknięciu tuberkuliny, tym większe jest prawdopodobieństwo zakażenia M. tuberculosis Jest to pośredni dowód na zakażenie prątkiem gruźlicy.

Testy IGRA (QuantiFERON®-TB TB Gold i testu T-Spot .TB)

Testy IGRA wykrywające zakażenie prątkiem gruźlicy oparte są na ocenie wytwarzania INFγ przez limfocyty krwi obwodowej. Do wykonania tego badania niezbędne jest pobranie krwi.

Jak leczy się gruźlicę?

Chory na gruźlicę musi przyjmować kilka różnych leków. Leczenie chorych na gruźlicę musi być dwuetapowe:

I ETAP – intensywna faza leczenia przeciwprątkowego powinna trwać ≥ 2 miesiące

II ETAP – leczenie wyjaławiające ≥ 4 miesiące.

Łącznie czas leczenia gruźlicy nie może być krótszy niż 6 miesięcy. Jest to konieczne, aby wyeliminować wszystkie prątki znajdujące się w organizmie. Do leczenia gruźlicy stosuje się najczęściej następujące substancje:

• izoniazyd (INH)
• ryfampicynę (RIF)
• etambutol (EMB) lub streptomycyna (SM)
• pirazynamid (PZA)
  

Przez kilka pierwszych tygodni leczenia należy ograniczyć kontakt z innymi osobami, aby ich nie zakazić. Dalszy etap leczenia, jeżeli pozwoli na to lekarz, można prowadzić w domu. Gruźlica jest całkowicie wyleczalną chorobą jeśli została wcześnie wykryta i będzie prawidłowo leczona. Obecnie największym wyzwaniem w zakresie diagnozowania i leczenia gruźlicy jest jej postać wielolekooporna, czyli tzw. gruźlica MDR TB lub XDR TB. Gruźlica wielolekooporna (MDR TB) oznacza chorobę, która nie reaguje na co najmniej dwa podstawowe leki stosowane w leczeniu: izoniazyd i ryfampicynę. Poważniejszą formą oporności jest XDR, kiedy to prątki gruźlicy oporne są na cztery leki. Gruźlica oporna na leki najczęściej dotyczy osób które:

miały kontakt z osobą chorą na gruźlicę lekooporną oraz nie przyjmowały leków zgodnie z zaleceniami lekarza

Zwalczanie gruźlicy opiera się głównie na szczepieniach populacyjnych oraz wykrywaniu osób, które stanowią źródło zakażenia. W Polsce, zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, obowiązkowe jest szczepienie BCG, które chroni niemowlęta i dzieci przed najcięższą postacią gruźlicy, tj. gruźliczym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Pierwsza dawka szczepionki podawana jest już na oddziale noworodkowym. W Polsce co roku obserwowana jest coraz niższa zapadalność na gruźlicę. W 2021 odnotowano 3704 przypadków zachorowań w porównaniu do np. roku 2011, w którym odnotowano ich 8478, a w roku 1960 było to ponad 85 tys. przypadków.

Zapraszamy do zapoznania się z biuletynem dotyczącym gruźlicy w Polsce oraz innymi informacjami poświęconymi tej chorobie na stronie

https://www.igichp.edu.pl/diagnostyka/zaklad-epidemiologii-i-

organizacji-walki-z-gruzlica/ oraz

https://cotkwiwplucach.dkonto.pl/gruzlica/

Opracowała:

mgr Joanna Dziwiszek, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc na podstawie materiałów edukacyjnych Zakładu Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą oraz Krajowego Referencyjnego Laboratorium Prątka w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc.