Nie bój się wzywać pomocy
Otaczający nas świat, ten najbliższy – dom, praca, szkoła, ale i te nieco, jak się wydaje dalszy, cechuje się niemalże nieskończoną ilością zagrożeń. Determinują one nasze zachwiania, w tym te związane z reakcją na nie. Podejmowanie, mniej lub bardziej aktywnych działań, jest dwojakiego rodzaju. Jedne wiążą się z samopomocą to jest indywidulanymi działaniami bez konieczności pomocy zewnętrznej. Korzystamy z posiadanych umiejętności i narzędzi, które dają w naszym przekonaniu, dostateczną gwarancję bezpieczeństwa. Są jednak sytuacje, które zarówno w naszej obiektywnej ocenie, jak również subiektywnym poczuciu zagrożenia (własnego, grupowego, publicznego, powszechnego itd.) wymagają zaangażowania innych – osób, organów, służb, inspekcji, straży, nadzorów, dozorów itd. Nasze zachowania w tym obszarze mają różny charakter i oblicze. Wynikają one z szeregu uwarunkowań: psychologicznych (charakteru, osobowości, talentu itd.), socjologicznych (wiedzy, kompetencji, umiejętności), prawnych (praw i obowiązków), organizacyjnych (kooperacji pozytywnej i negatywnej) itd. Pomoc może płynąć od przypadkowego człowieka – świadka zdarzenia, najbliższych – rodziny, znajomych, sąsiadów, instytucji – pomocy społecznej, wolontariatu. Poświęćmy uwagę tym zdarzeniom, które wynikają z naszej indywidualnej potrzeby lub z obowiązków do, których jesteśmy zobowiązani, a uruchomienie wymaga jednak dodatkowych, specjalistycznych, nadzwyczajnych sił i środków.
Ustawa o ochronie ludności z 2024 r. w art. 68 zobowiązuje każdego, kto zauważy zdarzenie lub zjawisko mogące stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia (niezależnie własnego czy innego), jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym centrum powiadamiania ratunkowego (112, 997 i 998) albo właściwe służby lub podmioty ratownicze np. pogotowie (991, 992, 993, 994 i 987). Ustawa wyznacza również zasady zachowania osób, które zostały zaalarmowane (sygnałem, znakiem) lub powiadomionych (komunikatami). Są one obowiązane (bez narażania siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia) m.in. do przekazania w miarę możliwości informacji o zagrożeniach i sposobach postępowania osobom, co do których nie ma pewności, że informacja ta do nich dotarła (art. 69). Ustawa poprzez rozporządzenie ustala alarmy (akustyczne lub żółtego znaku w kształcie równobocznego trójkąta skierowanego podstawą do dołu) oraz formę komunikatów.
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej z 1991 r. w art. 9 zawiera nakaz niezwłocznego zawiadomienia osób znajdujących się w strefie zagrożenia oraz centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostkę ochrony przeciwpożarowej albo Policji bądź wójta albo sołtysa, w przypadku zauważenia pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia. I w tym miejscu ponownie podkreślmy, że nie ogranicza to naszego obowiązku i aktywności jedynie do sfery publicznej. Mówi się w tym dokumencie o każdym przypadku pożaru i miejscowym zagrożeniu, niezależnie od jego źródła, miejsca, skutków i ofiar.
Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym z 2006 r. nakazuje (z sankcją za zaniechanie) każdemu, kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności, niezwłoczne podjęcie działań, zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów, ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.
Idąc dalej, ustawa z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych określa w art. 3 obowiązek polegający na bezzwłocznym informowaniu odpowiednich służb ratowniczych lub podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo na obszarach wodnych, o zaistniałym wypadku lub zaginięciu osoby oraz o innych zdarzeniach nadzwyczajnych mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo. Zapewnienie bezpieczeństwa na obszarach wodnych polega m.in. na informowaniu i ostrzeganiu o warunkach pogodowych oraz innych czynnikach mogących powodować utrudnienia lub zagrożenia dla zdrowia lub życia osób. Wypadkiem w rozumieniu tej, jak i innych zakresem podobnych ustaw, jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło podczas pływania, kąpania lub uprawiania sportu lub rekreacji na obszarach wodnych, którego następstwem może być naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia.
Również z przepisów o bezpieczeństwie w górach (Ustawa z 2011 r.) wynika, iż osoby przebywające w górach obowiązane są do zachowania należytej staranności w celu ochrony życia i zdrowia własnego oraz innych osób, a w szczególności bezzwłocznego informowania podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa górskiego o zaistniałym wypadku lub zaginięciu osoby oraz o innych zdarzeniach nadzwyczajnych mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo osób (art. 4).
Świadcząc pracę mamy prawo i obowiązek wynikający z treści art. 210. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, ale jednocześnie zawiadomić o tym niezwłocznie przełożonego.
Na koniec można wspomnieć o jeszcze jednej sytuacji, w tym przypadku wyjątkowej, a mianowicie o tzw. poważnej awarii. Ustawa Prawo ochrony środowiska z 2001 r. nakazuje w art. 245 każdemu, kto zauważy wystąpienie awarii, niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej albo Policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
Integralnym elementem systemu wsparcia obywatela w sytuacji zagrożenia jest system powiadamiania ratunkowego (Ustawa z 2013 r.). Informacja o wystąpieniu lub podejrzeniu wystąpienia nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, w tym aktu przemocy, a także nagłego zagrożenia środowiska lub mienia oraz zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego, kierowana do numerów obsługiwanych w ramach systemu powiadamiania ratunkowego, przez dostawcę publicznie, traktowana jest jako głoszeniu alarmu. System ten to m.in. wskazane numery alarmowe oraz centra powiadamiania ratunkowego, umożliwiające przekazanie zgłoszenia alarmowego w celu zaangażowania właściwych zasobów ratowniczych.
Powiadamianie o zagrożeniach łączy w sobie nie tylko działania polegające na ostrzeganiu i alarmowaniu. Powiadamianie to również, a być może przede wszystkim, uruchomienie działania pomocowego, systemu mającemu nas wesprzeć w kryzysie, zainicjowanie działania osób (lekarzy, ratowników, strażaków itd.), które chcą i potrafią nam lub osobom trzecim skutecznie pomóc.
Reasumując, będąc świadomymi możliwych i faktycznych zagrożeń, nie wahajmy się wzywać pomocy. Nasza aktywność i determinacja jest zachowaniem wynikającym ze zdrowego rozsądku lub instynktu samozachowawczego, którego celem jest bezpieczeństwo człowieka i otaczającego go świata. Ponosimy również odpowiedzialność cywilną za reakcję na niebezpieczeństwa w przestrzeni publicznej.
dr Wojciech Wasilewski
Towarzystwo Wiedzy Obronnej
Towarzystwo Naukowe Płockie
